Ομαδική Ψυχοθεραπεία

Η Ομαδική Ανάλυση ως Ψυχοθεραπεία: τι λειτουργεί θεραπευτικά για το άτομο;

κείμενο του Δρ. Κωνσταντίνου Γιαννακόπουλου

Η Ομαδική Ανάλυση (Group Analysis) αποτελεί μια σχετικά σύγχρονη μορφή Ψυχοθεραπείας, η οποία επινοήθηκε τη δεκαετία του 1940 στην Αγγλία, από τον Siegmund Heinrich Foulkes και τον Wilfred Ruprect Bion. Βασίζεται στις αρχές της Ψυχαναλυτικής Θεωρίας, στην κοινωνιολογική παράδοση της Σχολής της Φρανκφούρτης, με κύριες επιρροές από το έργο του Norbert Elias που αναπλαισιώνει τη σχέση ατόμου-κοινωνίας, καθώς και στην ολιστική αρχή του νευρολόγου KurtGoldstein, η οποία διατυπώνει ότι ένας οργανισμός είναι πολύ πιο ισχυρός από το αλγεβρικό άθροισμα των επιμέρους στοιχείων του (Foulkes & Pines, 2018).

Σύμφωνα με τον S. Foulkes η Ομαδική Ανάλυση δεν σημαίνει ατομική θεραπεία σε ομαδικό πλαίσιο, αλλά μια μορφή ψυχοθεραπείας σε μικρές ομάδες (6-8 ατόμων), όπου η ομάδα νοείται ως όλον και όχι ως μεμονωμένα άτομα που απλώς την συνθέτουν (Foulkes & Pines, 2018). Αλλά, τι είναι αυτό που λειτουργεί θεραπευτικά για το άτομο και πως ωφελείται κανείς μέσα από τη συμμετοχή του σε μια θεραπευτική ομάδα;

Προτού απαντηθεί το εν θέματι ερώτημα είναι χρήσιμο να υπογραμμιστεί ότι οι πρωτοπόροι της Ομαδικής Ανάλυσης στήριξαν το οικοδόμημά τους την αριστοτελική αρχή ότι ο άνθρωπος είναι «φύσει πολιτικὸν ζῷον» και ότι κατά συνέπεια η κινητήρια δύναμη για το άτομο είναι η ανάγκη προσχώρησης και υπαγωγής σε ομάδες, , όπως η οικογένεια, η παρέα συνομηλίκων, η σχολική τάξη, το επαγγελματικό σωματείο, αλλά και ευρύτερες και πιο αφηρημένες ομάδες (μεγάλες ομάδες), όπως είναι για παράδειγμα το έθνος και η θρησκευτική κοινότητα. Σε αντίθεση με την κλασική φροϋδική θεωρία που εστιάζει στην ενορμητική φύση του ανθρώπου, οι Ομαδικοί Αναλυτές αναδεικνύουν την κοινωνική φύση του ανθρώπου και υπογραμμίζουν την ανάγκη για «ανήκειν» που οδηγεί στην ανάπτυξη των σχέσεων (Dalal, 2007). Επομένως το άτομο δεν θεωρείται απομονωμένη και μοναχική οντότητα, αλλά κόμβος ενός πυκνού δικτύου σχέσεων και αλληλεπιδράσεων. Η ψυχική ασθένεια νοείται υπό αυτό το πρίσμα ως παθολογία των σχέσεων του ατόμου με τους άλλους και μπορεί να θεραπευτεί εντός της ομάδας.

Με βάση την προσέγγιση του Foulkes οι θεραπευτικοί παράγοντες στην Ομαδική Ανάλυση σταχυολογούνται ως εξής:

1. Κοινωνικοποίηση: το άτομο συμμετέχει ενεργά με συζήτηση, ακρόαση και αλληλεπίδραση σε μια ομάδα ανθρώπων, η οποία του παρέχει τη δυνατότητα να γνωρίσει άλλες εμπειρίες, να μιμηθεί συμπεριφορές και να ταυτιστεί με άλλα μέλη της ομάδας. Η κοινωνική αλληλεπίδραση στην ομάδα βοηθάει το άτομο να νιώσει ότι κάποιοι τον ακούν και τον καταλαβαίνουν, αλλά και ότι το ίδιο το άτομο ακούει και καταλαβαίνει τους άλλους. Μέσα από την αλληλεπίδραση και την σταδιακή ανάπτυξη διυποκειμενικών σχέσεων το συναίσθημα ότι το άτομο ανήκει κάπου ενδυναμώνεται (Χατζούλη, 2014) και έτσι το συναίσθημα της μοναξιάς και της απομόνωσης μειώνεται (Yalom & Leszcz, 2005).
2. Καθρεφτικές αντιδράσεις (mirror reactions): το άτομο έχει τη δυνατότητα να παρατηρεί και να αξιολογεί τη συμπεριφορά του μέσα από τις αντιδράσεις, τις σκέψεις και τα συναισθήματα των άλλων μελών. Πολλοί παρομοιάζουν την Ομαδική Ανάλυση ως έναν χώρο με καθρέφτες στους οποίους το άτομο μπορεί να δει κατοπτρικά πτυχές του εαυτού του, του ψυχισμού και του σώματός του μέσα από τις αντιδράσεις των υπολοίπων (Foulkes, 1991). Αυτός ο παράγοντας λειτουργεί ανακουφιστικά για το άτομο, διότι συμβάλει στο να αναγνωρίσει ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζει δεν είναι μοναδικά, αλλά ότι υπάρχουν και άλλοι που βιώνουν παρόμοια ή ίδια προβλήματα, όπως π.χ. άγχος θανάτου, κατάθλιψη, θυμός, κ.α.
3. Το φαινόμενο της συμπύκνωσης: στην ομαδική διαδικασία αναδύονται και κατόπιν αναλύονται πολλαπλά και διαφορετικά θέματα, τα οποία προτείνονται από τα μέλη της ομάδας. Σε βαθύτερο επίπεδο τα θέματα αυτά συνδέονται, συνυφαίνονται και αλληλοπεριέχονται, συναντώντας το «συλλογικό ασυνείδητο» της ομάδας, ως χώρο που φιλοξενεί κοινές ανησυχίες, υπαρξιακές αγωνίες, άγχη και φόβους, τα οποία είναι κοινά για όλα τα άτομα. Το συλλογικό ασυνείδητο λειτουργεί ως συμπυκνωτής αυτών των θεμάτων και δίνει τη δυνατότητα στα μέλη να συζητήσουν πάνω σε κοινά προβλήματα χρησιμοποιώντας συμβολισμούς, όνειρα, φαντασιώσεις και αναπαραστάσεις (Foulkes, 1991). 
4. Ανταλλαγή πληροφοριών: η ανταλλαγή πληροφοριών και απόψεων μεταξύ των μελών, αλλά και μεταξύ του θεραπευτή και των μελών αποτελεί σημαντικό θεραπευτικό παράγοντα (Yalom & Leszcz, 2005). Όχι μόνο διότι επιτυγχάνεται μια ψυχοεκπαιδευτική πρακτική, αλλά διότι βαθαίνει τις σχέσεις μεταξύ των ατόμων. Μάλιστα ο Foulkes συγκρίνει τα μέλη της ομάδας με τα παιδιά που πιο εύκολα αποδέχονται πράγματα και απόψεις από άλλα παιδιά, από ότι από τους μεγάλους (Foulkes, 1991).
5. Η ομάδα ως forum: η ομαδική κατάσταση συμβολίζει την κοινότητα ως όλον. Η λειτουργία της ομάδας παρέχει τη δυνατότητα στο άτομο να επικυρώσει ή να απορρίψει πτυχές του Εγώ του βάσει του πως το βλέπουν οι άλλοι. Το Εγώ του ατόμου τίθεται λοιπόν σε διαδικασία αναθεώρησης και αναδόμησης. Παράλληλα το ίδιο ισχύει και για το Υπερεγώ του ατόμου, το οποίο αναπαριστά τους κανόνες και τις απαγορεύσεις της κοινότητας και είναι εσωτερικευμένο στον ψυχισμό του ατόμου. Μέσα από την ομαδική διαδικασία το Υπερεγώ του ατόμου μπορεί να χαλαρώσει εάν είναι πολύ αυστηρό, τιμωρητικό και άκαμπτο ή να ενδυναμωθεί σε περίπτωση που το άτομο δεν έχει εσωτερικεύσει επαρκώς τους κανόνες και τις απαγορεύσεις της κοινότητας (Foulkes, 1991).
6. Η ομάδα ως στήριξη: σε αντίθεση με την ατομική θεραπεία όπου η μεταβίβαση, δηλαδή τα συναισθήματα που δημιουργούνται στον αναλυόμενο από τον αναλυτή, αγγίζει πολύ κοντινά όρια επεξεργασίας και εγκλωβίζεται αυτοδικαίως στη δυαδική σχέση, στην ομαδική αναλυτική θεραπεία παρουσιάζεται πολυφωνία μεταβιβάσεων, τόσο προς τα άλλα μέλη, όσο στον θεραπευτή, όσο και, τέλος, στην ομάδα ως όλον (Foulkes, 1991). Αυτό σημαίνει ότι η ομάδα μπορεί να στηρίξει καλύτερα το άτομο αφομοιώνοντας πολλαπλώς τις μεταβιβαστικές του σχέσεις.

Προφανώς οι ως άνω θεραπευτικοί παράγοντες δεν λειτουργούν ξεχωριστά ούτε είναι εύκολο να τους εντοπίσει κανείς μονοσήμαντα κατά τη διάρκεια της θεραπευτικής διαδικασίας. Ωστόσο, τα ερευνητικά δεδομένα πιστοποιούν τη δραστικότητα των θεραπευτικών παραγόντων, υποσημειώνοντας όμως ότι αυτοί επιδρούν διαφορετικά στα άτομα ανάλογα με την ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο και ορισμένα χαρακτηριστικά προσωπικότητας (Vlastelica, Pavlović & Urlić, 2003). Τέλος, για να ενεργοποιηθούν οι θεραπευτικοί παράγοντες απαιτείται κατάλληλη επιλογή των μελών που θα συμμετάσχουν στην ομάδα καθώς και συνεπής τήρηση των κανόνων και του θεραπευτικού πλαισίου με εγγυητή τον ίδιο τον θεραπευτή (Yalom & Leszcz, 2005).   

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Dalal Farhad (2007): Η Ομαδική Ανάλυση μετά τον S. H. Foulkes. Aς (ξανά) μιλήσουμε σοβαρά για την ομάδα. Αθήνα, εκδόσεις Κανάκη.

Foulkes, S. H. (1991). Introduction to group-analytic psychotherapy: Studies in the social integration of individuals and groups. Routledge.

Foulkes, E., & Pines, M. (2018). On group analysis. In Selected Papers of SH Foulkes (pp. 127-136). Routledge.

Vlastelica, M., Pavlović, S., & Urlić, I. (2003). Patients’ ranking of therapeutic factors in group analysis. Collegium antropologicum, 27(2), 779-788.

Yalom, I. D., & Leszcz, M. (Collaborator). (2005). The theory and practice of group psychotherapy. Hachette Book Group.

Χατζούλη Αθηνά (2014): Η ανάγκη του ανήκειν. Ομαδικότητα και συγκρούσεις στις ομάδες (μια ψυχοδυναμική προσέγγιση). Αθήνα, εκδόσεις Παπαζήση.

Στο Ψυχοδυναμικό Κέντρο Ψυχοθεραπειών & Έρευνας έχει ξεκινήσει η λειτουργία μιας Ομάδας Θεραπείας για ενήλικες.

Η Ομάδα παρέχει ένα ασφαλές και σταθερό πλαίσιο επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης, εντός του οποίου τα μέλη της μπορούν να μιλήσουν για τις δυσκολίες και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν, να ακούσουν τις εμπειρίες άλλων ατόμων, να αλληλεπιδράσουν, να επεξεργαστούν τα συναισθήματά τους και να αναγνωρίσουν δυσλειτουργικές συμπεριφορές, με απώτερο στόχο την θεραπευτική αλλαγή.

Η Ομάδα γίνεται σε εβδομαδιαία βάση, ημέρα Τετάρτη και ώρα 19.30 – 21.00 και είναι ανοιχτή σε νέα μέλη

Η επιλογή των ενδιαφερομένων πραγματοποιείται κατόπιν συνέντευξης.

Για περισσότερες πληροφορίες και εκδήλωση ενδιαφέροντος μπορείτε να επικοινωνείτε στο τηλ. 2130230136  και στο e-mail: info@psychodynamics.gr